Frits de Coninck

Een wereld die erop lijkt

In de wereld van Eelco Brand is niets wat het lijkt. We zien bomen, golven, meubelstukken, planten en ze lijken exacte weergaven te zijn van de natuurlijke werkelijkheid. Scherp aangelicht, met uiterste precisie in beeld gebracht, ontdaan van alles wat het beeld kan verstoren en daardoor zo indringend. Maar hier is de werkelijkheid schijn. Alles wat we hier in De Beyerd zien is gemaakt door beeldend kunstenaar Eelco Brand zelf, en ik bedoel niet alleen de prints, films en schilderijen, maar vooral dat wat erop te zien is.

Je zou kunnen zeggen dat Brand (Rotterdam, 1969; woont en werkt in Breda) in de klassieke zin van het woord naar de natuur werkt. Maar dan wel in omgekeerd richting. Hij is geen kunstenaar die direct weergeeft wat zijn oog ziet. Hij heeft beelden uit de concrete werkelijkheid in zijn hoofd die hij via de techniek van computermodellering in een eigen wereld plaatst. Hij maakt zijn beleving van de dingen zichtbaar in een niet bestaande wereld . Dat is een weg van buiten naar binnen. Elk ding, hoe klein ook, wordt door hem gemaakt op de computer in een 3-dimensionale werkelijkheid.

Hij produceert beelden die bedrieglijk echt lijken op wat ze voorstellen. Daarom denken wij de bomen etc te herkennen. Maar deze bomen bestaan nergens in het echt, ze zijn geschapen door image engineer Eelco Brand. En daarom bevinden we ons in een virtuele, geïdealiseerde wereld.

Wat we, verspreid over zeven zalen, zien in De Beyerd in Breda zijn flat screens met computeranimaties, prints (beter gezegd: computer generated images) en een negental schilderijen. Daarnaast zien we werk van tien kunstenaars met wie Eelco Brand bevriend is sinds de tijd dat hij aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam studeerde. Films van Mark de Cloe, voor wie Brand decors gemaakt heeft, mooie lijntekeningen van Marc Nagtzaam, ringen van Karin Herwegh, een reeks penselen van kunstenaarshaar van de hand van Huub Vinken, een installatie van maïskorrels van Iris Bouwmeester, landschappen van Colin Peeters, foto’s van Pim Evers en Claudette van de Rakt en tenslotte werk van Denneke Kouters. Een deel van de tentoonstelling reist na Breda door naar Frankrijk, Italië en Rusland.

In de animatiefilmpjes van Eelco Brand zit totaal geen verhaalontwikkeling, ze zijn zonder begin of eind en dus eindeloos. We zien een auto over een nachtelijke weg; een beeld van een huiskamer in welke ruimte meubels, vloerkleed, serviesgoed en boeken gewichtloos zweven; een water bij volle maan; bomen in een moerassig land; een nachtelijke stad. Wat opvalt aan al die beelden is het scherpe licht, de nauwkeurige formulering en vooral de afwezigheid van temperatuur en tijd, de meest primaire menselijke waarnemingen die structuur geven aan onze beleving. De wereld die hij schept is nauwkeurig gestileerd en dat schept een duidelijke afstand tussen beschouwer en dat wat er te zien is. Die distantie is typisch voor een formele benadering van beeldende kunst die zo uitgesproken Nederlands is. De kerkinterieurs van Saenredam, het binnenhuis van Vermeer, de composities van Mondriaan, de perspectivische vertekening van Jan Dibbets. Eelco Brand sluit met middelen van deze tijd aan bij wat een Nederlandse traditie genoemd mag worden. Die formele kant wordt nog eens extra gevoed door de afwezigheid van mensen in zijn werk. De laatste keer dat er een mens van vlees en bloed in zijn werk optrad, is geweest in 1997, een schilderij dat een man laat zien die van een berg afspringt, de onzichtbare diepte in. Symbolischer kan bijna niet, een mens die uit het schilderij springt om plaats te maken voor de dingen.

In de grootste zaal zien we op groot scherm een interessante animatie van een dubbele wereld. De denkbeeldige camera hangt boven een veld met planten die nog het meest op koolzaad lijken. Daarbij klinkt het geluid van leeuweriken, tussen haakjes het enige wat wel aan de biologische werkelijkheid is ontleend en dus niet door Brand gemaakt. Per slot van rekening is hij beeldend kunstenaar en geen geluidstechnicus. Langzaam zakt de camera omlaag, de suggestie wekkend dat die aan een parachute hangt. Van de bovenwereld met mooi, helder licht en vogels dalen we af in de verborgen wereld van de aarde waarin de planten wortelen. De voor ons normaal gesproken ontoegankelijke onderwereld waar de insecten krioelen en waar dus een heel ander bromgeluid bij hoort. En net als we vat denken te krijgen op dat duistere domein, schiet de camera in een flits naar boven en keren we weer langzaam terug.

Wat Eelco Brand doet, is in feite niet veel anders dan wat elke schilder doet die de zichtbare werkelijkheid precies wil weergeven. Schilderen wil zeggen een driedimensionale werkelijkheid terugbrengen op een tweedimensionaal doek, trompe l’oeuil dus. We denken misschien wel een concrete wereld te herkennen, maar in feite is het gewoon een plat stuk doek waarop met verf en kwast de suggestie van echtheid is getoverd. Wat diepte lijkt, is schijn. Keer het doek maar om, dan zie je pas hoe de schilder je beetneemt. Die schijn houdt Eelco Brand in ieder geval niet op. Alles is animatie. Is het dan niet waar wat we zien? Natuurlijk is het waar, want het bestaat, op scherm wel te verstaan. Geschapen, tevoorschijn getoverd door beeldend kunstenaar Eelco Brand uit Breda. Met middelen, computers, die nieuw zijn in het atelier. En met een beeld dat altijd groter is dan wat je ziet. Door de precisie en de eindeloosheid zet wat Brand ons laat zien zich voort buiten de grenzen van het beeldscherm, de print of het doek. Ook hier geldt dat wat we ons verbeelden veel groter is dan wat we waarnemen. Image engineer Eelco Brand ontwerpt en regisseert dat proces dat ons voert naar een eigen, autonome wereld die de schijn heeft van het bestaande dat we denken te herkennen.

Gepubliceerd in BN/De Stem, september 2003