Guilaume Bijl - Springplank naar de droom

Als geen ander brengt Guillaume Bijl de banaliteit van onze welvaartsmaatschappij in beeld en thematiseert hij die door haar te tonen in een omgeving waar ze niet thuishoort.

door Frits de Coninck

De argeloze bezoeker van het S.M.A.K. zal niet snappen waar hij terechtgekomen is. Een woon-, huishoud- of vrijetijdsbeurs? In niets lijkt het museum nog op een plek voor de beeldende kunst. Is de terreur van het ongebreidelde consumentisme ook tot hier doorgedrongen?

Guillaume Bijl regeert in Gent. Van onder tot boven, overal heeft hij zijn installaties. En overal word je in de waan gebracht ergens anders te zijn dan waar je denkt dat je bent. In de entreehal gebeurt het nog op kleine schaal: een persstand, een bookshop, Volvo, een billboard van JCDecaux die in Nederland en België de muppies langs de openbare weg verzorgt die ons tot nog meer consumptie willen aanzetten. Daarna breekt het pas goed los. Je loopt van toonzaal naar toonzaal: een stoffenwinkel, een expo van sanitair, sportschoenen, racefietsen, een lampenwinkel. Boven in het S.M.A.K. heeft hij musea ingericht, voor Lederhosen, bidets, erotiek en de prehistorische mens. En er is een stemhokje en een reisbureau. Dit is Guillaume Bijl in de volle omvang van een oeuvre waar hij al decennialang aan werkt, met grote precisie, met veel gevoel en een scherp oog voor de inrichting van onze wereld, hier en nu.

Guillaume Bijl (Antwerpen 1946) is in zijn omgang met de werkelijkheid verwant met kunstenaars als Duane Hanson of Robert Gober. Hanson en Gober maken, vanuit nogal verschillende strategieën overigens, de werkelijkheid na om er iets anders mee te zeggenen, om te schokken (Hanson) of meer meditatieve kunst (Gober) te maken. Bijls werk gaat een andere kant uit. Hij máákt de werkelijkheid. Hoezeer een beeld van een Amerikaanse toerist van Hanson ook lijkt op een mens, als je over de eerste schrik heen bent en nog eens goed kijkt zie je dat de benen van was zijn en dan schakel je automatisch over van werkelijkheid naar fictie. In de installaties van Bijl gaat het een stap verder. Bij hem is alles volkomen echt. Een muppie is een muppie, een bidet een bidet. Inderdaad, in een sanitairwinkel kun je het niet anders zien.

etalage

Wat wil Guillaume Bijl met zijn installaties? De beleving van de werkelijkheid die Bijl oproept en organiseert doet heel erg denken aan een boek dat einde negentiende eeuw insloeg als een bom. De Franse symbolistische schrijver Joris-Karl Huysmans schept in zijn roman A rebours een decadente figuur, Des Esseintes geheten, die besluit zijn zelf gekozen eenzaamheid voor een keer te verlaten en een reis naar Londen te ondernemen. Hij bereidt zich minutieus voor, om vooral maar niets aan het toeval over te laten. Hij laat een kostuum maken van Engelse wol en door en door Engelse snit. Hij koopt valiezen zoals alleen Engelsen die gebruiken, tickets voor koets, trein en boot, een klassieke Baedecker en.......blijft thuis. Alle dingen te hebben die de reis mogelijk zouden maken, volstond voor hem. Daarmee was de reis eigenlijk al gemaakt, in zijn hoofd. De werkelijkheid bestond voor hem al in de dingen en hoefde niet meer gerealiseerd, juist niet. In zijn verbeelding was de reis grenzeloos; daar kon geen werkelijkheid tegen op.

De reis van Des Esseintes zouden we nu conceptueel noemen. Aan het werk van Bijl ligt een zelfde bedoeling ten grondslag. Het gaat om het idee achter de werkelijkheid die hij oproept. Net als Des Esseintes brengt hij alles perfect in stelling, maar de laatste stap zet hij niet. Dat is de reis die je niet boekt, de lamp die je niet koopt. Het is die afwezigheid waar je je scherp bewust van wordt. Hoe scherper die afwezigheid in beeld gebracht wordt, hoe sterker de verbeelding ermee vandoor gaat. De kunst van Bijl bestaat bij de gratie van het idee en het ontwerp. Zijn showroom is de springplank naar de droom. De showroom zelf kan door iedereen gemaakt worden. En zo gebeurt het ook. Die concrete vorm is het instrument om je volledig in een werkelijkheid onder te dompelen, om je vervolgens naar het domein van de verbeelding te voeren.

Bijl heeft zijn oeuvre gebaseerd op een dubbele beleving van de banale werkelijkheid. Hij dwingt de kijker zijn houding te veranderen. In eerste instantie associëren we zijn installaties met iets wat we uit onze eigen ervaring kennen. Een etalage van hem is voor ons, heel even, ook echt een etalage. Op het moment dat we de installatie ontmaskeren, als we ons realiseren dat je in zijn showroom helemaal geen auto kunt kopen, ontkoppelen we de materiële vorm en de inhoud. Wat normaal gesproken als iets vanzelfsprekends bij elkaar hoort, heeft even niets meer met elkaar te maken. Een vervreemdende ervaring.

De beleving van werkelijkheid en onwerkelijkheid lopen bij hem steeds door elkaar. Een weg die met altijd dezelfde kasseien geplaveid is maar steeds in een andere situatie uitkomt. En af en toe loopt die weg ook gewoon helemaal dood. Zoals afgelopen jaar in Münster waar Bijl in het kader van de beeldententoonstelling ‘Skulptur Projekte’ een enorm gat in een heuvel groef en daar de toren van een kerk in bouwde. Op een bordje was te lezen dat deze kerk bij archeologische opgravingen tevoorschijn was gekomen. Maar een toren in een heuveltop was niet echt realistisch, net zo min als het verhaal van de opgraving. Je kunt daar het label van surrealisme aan hangen, maar eigenlijk was dit niet meer dan een flauwe grap. Zeker als je deze site specific installatie vergelijkt met het beeld dat zich onmiddellijk opdringt, het Torentje van Drienerlo dat Wim T. Schippers in een vijver bij de universiteit Twente heeft gebouwd. Het komt net boven het water uit, daarmee suggererend dat er een overstroming heeft plaatsgevonden die de mens heeft verdreven. Alleen het torentje heeft het gered. Dit zou werkelijkheid kunnen zijn, iets dat ons ook aangrijpt en daarmee op het verkeerde been zet. Maar een torentje in een heuveltop? Daar is niks werkelijks aan. Soms kan een installatie van Guillaume Bijl dus ook behoorlijk de bocht uit vliegen.

Gepubliceerd in Museumtijdschrift, augustus 2008