Een uitgegumde geschiedenis

De stad is ook een verhaal. En dat verhaal wordt verteld, geschreven, verzwegen, herschreven, en aan de omstandigheden aangepast. Geïdealiseerd heet dat. Zo ongeveer is het gegaan met het verhaal van de Middelburgse stadsheilige Norbertus, een verhaal dat de duistere historie van een andere Middelburger in de vergetelheid heeft geduwd. Een stad is dus ook een façade in woorden.

Voor Façade 2012 heeft Joost van den Toorn een beeld gemaakt dat de geschiedenis van Middelburg wil retoucheren. In zijn eigen woorden: ik wil de waarheid terug brengen in het klooster waar Middelburg omheen is gebouwd. Dat klooster is de huidige abdij die in 1127 gesticht werd door de Norbertijner monniken. Achter het triomfantelijke verhaal van hun ordestichter, de later heilig verklaarde Norbertus, gaat een andere geschiedenis schuil die men kennelijk niet wilde weten. Dat is het verhaal van een van de grootste ketters uit de Nederlandse geschiedenis Tanchelm, ook wel bekend als Tanchelijn. Hij was een priester die in lompen gekleed de rijkdom en macht van de kerk aan de kaak stelde en in Zeeland en Vlaanderen een enorme aanhang had. Hij werd in de buurt van Middelburg geboren en vestigde zich in Antwerpen waar hij in 1115 door een priester werd vermoord. Norbertus werd er in 1124 door Rome op uit gestuurd om korte metten te maken met zowel de volgers als de ideeën van Tanchelm. Dat is de reden dat Norbertus iconografisch wordt afgebeeld in triomf over de ketter met een monstrans in de hand, verwijzend naar de katholieke eucharistie.

Van den Toorn laat Norbertus in zijn beeld boven op de toren prijken die hij ontleent aan het stadswapen van Middelburg. Onder de toren, eigenlijk als een fundament, zien we de kop van de verzwegen Tanchelm. Daarmee geeft Van den Toorn deze outsider weer zijn plaats in de geschiedenis van Middelburg en corrigeert hij het officiële verhaal.

Religie, oorlog en dood zijn thema’s die regelmatig in het werk van Van den Toorn terugkeren. Hij benadert die thematiek het liefst vanuit de intuïtie, niet vanuit de ratio en zeker niet vanuit de canon van de geschiedenis zoals die aan de regels van de heersende macht is aangepast. Van den Toorn gaat bij voorkeur aan de zijlijn staan om vrijelijk te kunnen spreken. Zijn werk ademt ernst en humor, fantasie en ironie en wil de mens een onconventionele spiegel voorhouden. In het geval van Middelburg een andere kijk op de eigen geschiedenis.

Vanaf sokkels op de magistratelijke Middelburgse gebouwen: de abdij, het stadhuis, de Vleeshal, vertellen de diverse exemplaren van het beeld ons de andere geschiedenis, het verhaal dat uitgegumd was. Een verhaal over donkere dagen die in tegenstelling staan tot de grootsheid, het geloof en de rechtvaardigheid waarvan de Middelburgse architectuur wil getuigen.

Zo keert het authentieke verhaal terug in Middelburg, ontdaan van de nobele verfraaiingen die nodig zijn om een heiligenleven tot voorbeeld te laten strekken en aangevuld met een minder aangename historische werkelijkheid. In de vorm van een beeld dat in China in drie maten is uitgevoerd, elk in een oplage van 50. De kleinste maat in Blanc de chine, de andere in authentiek porselein.

www.joostvandentoorn.nl

Gepubliceerd in catalogus Façade 2012, Middelburg