Peer Veneman - Ik geloof in de kracht van het beeld

De beelden van Peer Veneman zijn herkenbaar en vervreemdend. Niet het minst door het schilderkunstig verhullen van het gebruikte materiaal. Bij Veneman is een beeld nooit helemaal wat je denkt dat het is. Een interview.

door Frits de Coninck

Peer Veneman laat bij binnenkomst in een van zijn twee atelierruimtes een filmrolletje zien met 36 opnames van ongeveer twintig jaar geleden. Beelden van de ruimte in 360 graden. “Moet je eens kijken, de ruimte ziet er nog steeds hetzelfde uit. Ook al heb ik een jaar in New York gezeten, of ben ik er om andere redenen een tijd niet geweest. Ongelooflijk. Zelfs het polystyreen waar ik nu zo mee werk is niet nieuw. Dat lag er toen ook al. Ik ben dus kennelijk niet veranderd, maar de dingen verander ik wel. Wel een chaos, als ik het zo zie, maar ik kan alles vinden.”

Pakt een beeld dat in een hoek staat. Een gevierendeelde stoel. “Ik heb een gewone stalen buisstoel genomen. Ik heb hem ontdaan van de bekleding en hem horizontaal en verticaal doormidden gezaagd. En daarna weer verbonden. En tenslotte er een huid op aangebracht met kneedbare epoxy, op kleur gebracht. Dat typeert mijn manier van werken. Ik begin streng en eindig in chaos. Om een begin te hebben heb je houvast nodig. Daarna kan het alle kanten op gaan.”

deugden

Het oeuvre van Peer Veneman (1952) kenmerkt zich door het balanceren tussen schilderkunst en sculptuur. Alledaagse vormen zijn meestal het uitgangspunt voor de beelden die een associatief karakter hebben en tegelijk formeel helder zijn.

Er wordt vaak zo voorzichtig over jou geschreven. Jij bent zo voorzichtig helemaal niet in je werk.

“Zeker niet. Ik heb spanning nodig, maar die levert ook problemen op. Als ik ergens voor kies, dan ga ik tot het einde. Ik neem elke consequentie, zonder te sjoemelen. Maar als je voor de buitenwereld niet trouw bent aan je idioom, als je dus niet voldoet aan het beeld dat anderen van je hebben, als je te wispelturig bent, werkt dat niet in je voordeel. Dan weet men vaak niet wat men met je beelden aan moet. Het is mijn natuur om grillig en tegendraads te kunnen zijn in mijn werk. Maar dat weet je ook niet van tevoren, als je begint. Dat weet ik nu, nu ik 57 ben, en me volledig vrij voel om de dingen te doen die ik wil.”

In Museum Kröller-Müller toon je je meest recente beelden. Drie koppen en een wandreliëf van de heilige Blasius. De koppen met die exuberante hoeden roepen de vroeg-renaissancistische wereld op van Piero della Francesca.

“Dat ik met al die verf, klei, polystyreen en al die andere hulpmiddelen iets kan maken wat bij een kijker een andere wereld oproept, de wereld van Piero bijvoorbeeld. Dat heb ik in die letterlijke zin helemaal niet zo bedoeld. Ik ambieer om iets toe te voegen aan de beeldhouwkunst. Ik wil altijd tot een beeld komen dat je kent, dat je herkent en dat je toch niet eerder gezien hebt.

In het geval van deze koppen begon het met het liedje Big Hair. Het klonk in mijn hoofd toen ik bezig was met de symbolische hoofddeksels van de zeven deugden. En zo ben ik bij deze hoeden uitgekomen. Ze hebben natuurlijk een kop nodig om gedragen te worden. Dacht eerst aan mijn eigen kop, maar ik wilde toch iets afstandelijkers. Deze koppen heb ik gevonden in een catalogus van pruikenkoppen. Ik heb wel de neuzen veranderd om het persoonlijker te maken. Het is een stapeling geworden waarbij de kleur weer een rol speelt. Eerst heb je de zwarte, decoratieve sokkel, daarop de witte koppen en dan de fantastische hoofddeksels. Een is een hoge conische vorm die wat wegheeft van een pauselijke tiara, in geel. De andere is een bol van een halve meter doorsnede in gemêleerd rood en wit en de derde is een constructie in turkoois die je als model kunt zien voor de beeldhouwkunst. The Higher The Hat, The Closer To God heb ik ze genoemd. Ik wil straks iedereen verrassen, mijn collega-kunstenaars, conservatoren, het publiek, maar vooral mezelf. ”

Eerder maakte je beelden die de hoofdzonden personifiëren. In De Pont toon je zeven personificaties van de deugden. Hoe kom je daar anno 2009 bij ?

“Je kunt van alles schilderen of maken: landschappen, stoelen, bloemen, en niemand vraagt waarom. Maar bij deugden wel. Ik ben door anderen op dat spoor gekomen. Iemand liet me ooit prenten van Breughel zien met een allegorische voorstelling van de hoofdzonden en ik kreeg het iconografisch handboek van Timmers te leen. Een ongelooflijke rijkdom. Die verhalen trekken mij erg. Daar kwam nog wat bij. Zoals wel vaker in mijn werk gebeurt, ontstaan nieuwe beelden uit ontwerpen voor opdrachten die niet door zijn gegaan. Zo had ik al eens modellen geboetseerd van deugden. Zo komen die dingen bij elkaar en ga ik me het onderwerp eigen maken. En ga ik er van genieten. Het bijzondere in dit geval is dat het een echt onderwerp is, terwijl in mijn andere werk het altijd een vorm is die een zelfstandig object wordt. Ik heb nu niet met een vorm maar met een verhaal van doen. Ik zie er een beeld in en daar gaat het uiteindelijk altijd om, om sculptuur. Ik geloof in de kracht van het beeld.”

kruissteek

Is dit een omslag in je werk, een keuze voor meer verhalende kunst?

“Het mooie is dat de deugden toch ook weer minimalistische kenmerken hebben. Met dat formele dogma ben ik natuurlijk ook opgegroeid. Maar van dat Judd-syndroom ben ik al lang af. Te rigide natuurlijk. Ik heb ooit gezegd dat ik iets óp die tegels van Andre wil zetten, een uitspraak die ik nog steeds tegenkom als er over mijn werk wordt geschreven. Ik wil dus ook een verhaal vertellen. In de reliëfs komen de formalistische aspecten ook voor maar ik wil die abstracte vormen ook een persoonlijke huid meegeven. Bij die verhalende kant voel ik me nu heel comfortabel, zonder dat ik ooit een expressionistische kunstenaar zal zijn. Ik heb het gevoel dat nu alles mogelijk is. Zo ben ik weer op het punt waar ik begon als kunstenaar, dat gevoel van vrijheid.”

De wandreliëfs van heiligen met het kenmerkende attribuut zijn een tussenvorm van een formeel beeld en een schilderachtige voorstelling. Verrassend en tegelijk kenmerkend voor je werk.

“Ik ben daar bij toeval, nou ja toeval, opgekomen via internet. Ik was op zoek naar afbeeldingen van deugden en kwam zo op een site van een mevrouw uit Zuid-Limburg over ‘heiligen in kruissteek’. Met een plaatje met patronen erbij: een schema met vakjes waarin met codes staat aangegeven welke kleur je moet gebruiken om tot een voorstelling te komen. Ik heb het weggelegd en zoals dat vaak gaat bij mij, komt dat wel weer een keer boven water. Hoewel het een verdubbeling is van wat ik eigenlijk niet wil: deugden en heiligen, zag ik ineens een kans om tot een heel ander beeld te komen. Een beeld opgebouwd uit blokken van piepschuim. Ik heb de kleur vervangen door hoogteverschil en zo is het reliëf ontstaan. Ik wil toch altijd weer sturen, in dit geval door het polystyreen te beschilderen waarmee ik het reliëf een huid geef die weer versterkt wordt door de wisseling van licht en schaduw. Ik vind het een fantastisch idee om juist in Tilburg een select gezelschap van deugden en heiligen te presenteren. Ik ga er uiteraard wel luchtig mee om, zonder het belachelijk te maken. Want eerst en vooral zijn het beelden.”

Het teruggrijpen op oude betekenissen, sluit dat meer aan bij de revival van het katholicisme zoals dat in het werk van Marc Mulders te zien is of bij het werk van Fons Haagmans die put uit de volkse cultuur van het Rijnland.

“Ik sta natuurlijk veel dichter bij Haagmans. De lading van het geloof, het katholieke in dit geval, is totaal niet aan de orde. Ik heb er helemaal niks mee, ook al ben ik van katholieke afkomst. Maar ik put wel uit de enorme beeldenrijkdom van dat geloof. De tekst van Timmers is een verzameling ingrediënten waarmee ik beelden kan maken. Juist als iemand mij vraagt: kun je dit nu wel doen, dan wordt het voor mij interessant. Ik heb veel bewondering voor het kunstenaarschap van Martin Kippenberger en diens streven naar vrijheid om alles te kunnen doen. Zo’n vrijheid eigen ik me zelf ook toe, terwijl ik ook heel gestructureerd wil werken.”

Gepubliceerd in Museumtijdschrift, nr. 6, september 2009