Het landschap als zelfportret

 

Hoe onwaarschijnlijk het ook klinkt, van de prenten van Richard Long (Bristol, 1945) is nu pas voor het eerst een overzicht te zien. Zijn installaties van stenen zijn in de collecties van vrijwel alle grote musea overal ter wereld aanwezig maar zijn grafische oeuvre is alleen maar fragmentarisch te zien geweest. Tot nu. Het Museum Kurhaus Kleef toont het voor het eerst, in volledigheid.

 

Dat zijn sculpturen van stenen niet in overzicht te zien zijn, is minder onbegrijpelijk. Dat is fysiek namelijk onmogelijk. Allereerst omdat veel van zijn werk bestaat uit wandelingen die hij overal ter wereld gemaakt heeft. Lopend in meestal lege, primitieve landschappen in Groot-Brittannië, Nepal, Antarctica, Sahara,  Lapland etc. laat hij voetafdrukken achter in de vorm van stenen die ter plekke vindt en die formeert tot een menselijke vorm, vaak een cirkel. Hij wandelt als het ware zijn sculpturen en komt zo het dichtst bij de werkelijkheid die onze aarde is. “Being in the moment”, noemt hij het zelf. Beroemd zijn de stenen die hij meegenomen heeft en tot museale installaties heeft omgevormd. Dat ruwe, door water, wind en tijd uitgesleten materiaal onderwerpt hij aan abstracte figuren als rechthoek, lijn en cirkel om die overweldigende natuur een menselijke maat te geven. Bij zijn eerdere tentoonstelling in Kleef in 2001 heeft Long speciaal voor het museum zo’n sculptuur gemaakt, “Midsummer Flint Line”. Honderden grote vuurstenen in grijs en gelig wit liggen in een perfecte rechthoek van dertig meter lang en een paar meter breed op de vloer van de museumzaal. Een intieme en volmaakte balans tussen de overweldigende natuur en het menselijke ingrijpen.

 

Vanaf het begin van zijn kunstenaarschap in 1970 heeft Long ook werk op papier gemaakt, in alle mogelijke technieken, van monotypes, etsen en litho’s tot zeef- en offsetdruk. “Prints along the way”, noemt hij het zelf, als stenen langs de weg die hij als kunstenaar gegaan is. Soms zijn de bladen een verslag van een wandeling, vaak zijn ze er minder direct mee verbonden. Maar hoe dan ook, het zijn zelfstandige werken die vooral het conceptuele idee van zijn werk blootleggen. Want Richard Long die altijd gerekend wordt tot de stroming van de Land Art, is duidelijk ook een conceptuele kunstenaar. De werken op papier brengen de intellectuele context in beeld waarin zijn wandelingen plaats vinden. Ze geven een verdiepend commentaar. Karakteristiek is bijvoorbeeld het werk uit 1971 waarin hij een wandeling in het Engelse Dartmoor uitvoert. Op vijf dagen maakt hij dezelfde tocht over exact dezelfde afstand, maar in steeds langzamer tempo. De eerste dag in 1 uur, de vijfde dag in 32 uur. Zo maakt hij iets volkomen abstracts als tijd voelbaar door die af te zetten tegen zijn eigen aanwezigheid in de natuur. Het werk bestaat uit een notitie van het tijdschema, een kaart van het gebied met de gemarkeerde wandeling en een foto van de kunstenaar in actie. Door dit idee vast te leggen op foto en papier laat hij de wandeling voortbestaan. Long: “Door het maken van werk op papier breng ik mijn werk in de wereld.” Daarnaast maakt hij ook werk in oplage, een democratisch medium dat het mogelijk maakt zijn ideeën breed te verspreiden tegen een lage prijs.

 

De reden dat deze belangrijke tentoonstelling van Long’s werk op papier in Kleef wordt gerealiseerd is een heel bijzondere. Behalve dat het museum al een lange geschiedenis met de kunstenaar heeft, is het vooral het feit dat verzamelaar Gerard Vermeulen bestaat en zo dichtbij woont, in Nijmegen. Vermeulen verzamelt (bijna) alles wat over Long is verschenen en wat Long zelf aan grafisch werk heeft gemaakt. De overzichtstentoonstelling bestaat uit portfolio’s die een reeks van werken bevatten en op losse bladen. In totaal 55 tentoonstellingsnummers en 46 ervan behoren tot de verzameling van Gerard Vermeulen. Vermeulen blijkt meer over Richard Long te hebben dan de kunstenaar zelf. Zelf wil hij zijn rol het liefst bagatelliseren. “Men koopt een editie, daarna een tweede en uiteindelijk de 46^e. Dat is alles wat een verzamelaar doet. En daarbij wil ik ook alle documentatie. Ik heb alleen gekocht, de kunstenaar maakt het werk.” Maar het is wel juist aan zo’n volledig gefocuste verzamelaar te danken dat het kunstenaarschap van Richard Long op deze open manier zichtbaar wordt. Deze tentoonstelling is een portret van de kunstenaar, van zijn uiterst persoonlijke reis door de wereld waarvan de sporen in het museum in Kleef zichtbaar zijn. 

 

 

Gepubliceerd in de bijlage Persoonlijk van het Financieele Dagblad, 11 mei 2013