Over de tijdelijkheid van architectuur

Een installatie van Tadashi Kawamata is altijd van hout. Of het nu een hut is of een ingreep in de ruimte van een museum. Of het een huis is of een favela, zoals hij deze zomer op het stadswater van Gent heeft gebouwd. Het gebruik van hout is van wezenlijk belang voor de ingreep in de menselijke omgeving die Kawamata ambieert. De molen die hij heeft bedacht op het bolwerk, is dus van hout.

Als je zoals Kawamata door een bouwsel de relatie weer tot stand wilt brengen tussen een geografische locatie, de geschiedenis die deze plek met zich meedraagt en het leven dat de bewoners daar leiden, is hout een vanzelfsprekend materiaal. Het is organisch en het heeft zelf al een geschiedenis, hoe jong die ook kan zijn. Het is door mensenhanden bewerkt en kan op relatief eenvoudige manier dienen om een architectonische vorm te construeren. En, niet onbelangrijk, het is een betrekkelijk zacht en warm materiaal dat leeft. Dat dus ook recyclebaar is.

Voor Kawamata is de historische context van de plaats waar hij bouwt van groot belang. Het gaat hem vooral om de genius loci, de geest van een plek. In het geval van deze installatie is dat evident. Hier hebben altijd molens gestaan die door de eeuwen heen het leven van de Middelburgers mogelijk hebben gemaakt door de wind om te zetten in energie waarmee het graan kon worden gemalen. En nog steeds staan er twee stellingmolens. Toen hij tijdens de voor dit project noodzakelijke research een toeristische folder in handen kreeg met de foto van een molen, was zijn idee geboren. De historische molen blijkt in onze entertainmentcultuur een toeristische attractie geworden te zijn die voor inkomen zorgt.

Deze molen is de realisatie van een idee, geen letterlijke kopie van een historische molen. Hij meet maar acht meter hoog, de wieken draaien niet en het bouwsel is volledig ontoegankelijk. Van een maalinstallatie is deze molen tot een beeld geworden, en is de kijker geen bezoeker maar een beschouwer van een idee.

Een belangrijke component in de bouwsels van Kawamata is de sociale participatie. Hij bediscussieert zijn ideeën met de mensen, liefst uit de buurt, met wie hij gaat bouwen. In dit project heeft hij samengewerkt met studenten aan kunstacademies uit Zuid-Nederland en Vlaanderen. Samen met de bouwers wil hij een omgeving transformeren, maar wel tijdelijk. Het verzamelen van het bouwmateriaal, het construeren en ten slotte het slopen zijn voor hem gelijkwaardige handelingen die er net zo goed toe doen als het resultaat zelf. Zoals ook de architectuur van het bouwsel niet constructief uitgedacht wordt aan de tekentafel, maar in de veranderende werkelijkheid groeit en zo dus de architectonische conventies doorbreekt. Architectuur van Kawamata is een vloeiende verbinding tussen binnenruimte en buitenwereld, tussen het heden en verleden, tussen de mens en zijn wisselende omgeving.

Zijn installaties zijn daarmee een ongoing process waarin de sociale interactie, het bijzondere karakter van de plaats en de herinnering samengebracht worden in één beeld dat speciaal voor die ene plek is gemaakt. En voor korte tijd.

Als je zo tijdelijk wilt ingrijpen in de menselijke omgeving, wat ligt dan meer voor de hand dan het gebruik van hout, dat van nature al in een nooit ophoudende staat van verandering verkeert.

Gepubliceerd in catalogus Façade 2012, Middelburg